Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı (ETKB) Türkiye’nin, 2053 net sıfır emisyon hedefi kapsamında 2024-2030 yılları arasında enerji verimliliği alanında atacağı adımları ve hedefleri içeren Türkiye’nin Enerji Verimliliği 2030 Stratejisi ve II. Ulusal Enerji Verimliliği Eylem Planı belgesini yayımladı. [1]

Belgede planın Avrupa Birliği (AB) müktesebatı ile azami ölçüde uyumlu olmasına önem verildiği, hedefler belirlenirken de Avrupa Yeşil Mutabakatı ve İklim Yasası kapsamındaki düzenlemelerde yer alan enerji verimliliği hedeflerinin dikkate alındığının da altı çizildi.

Belgeye göre bu dönemde 7 ana, 61 de alt başlıkta çeşitli adımlar atılacak.

Atılacak bu adımlar da yenilenebilir enerji kullanımını yaygınlaştırmaktan, enerji depolama alanında yatırımların artırılmasından bataryaların geri dönüşümünün sağlanmasına, elektrik piyasasında toplayıcılık ve talep tarafına yönelik altyapıdan ısı piyasası oluşturulmasına, hidrojen ekonomisinin geliştirilmesinden, elektromobilitenin yaygınlaştırılmasına kadsar birçok alanı kapsayacak.

Atılacak bu adımlar sayesinde Türkiye’nin GSYİH başına tüketilen enerji miktarının (enerji yoğunluğunun) 2030 yılında 2023 yılına göre %15 oranında azaltılması ve birincil enerji tüketiminin de %16 oranında azaltılarak 37,1 MTEP düzeyinde enerji tasarrufu sağlanması ile birlikte sera gazı emisyonlarının da 100 milyon ton CO2 eşdeğeri düzeyde düşürülmesi öngörülüyor.

Belgeye göre bu hedef doğrultusunda 2024-2030 arasındaki dönemde toplamda 20,2 milyar ABD Doları yapılması öngörülüyor. Bu yatırımın da 5 milyar ABD Doları tutarındaki bölümünün kamu tarafından vergi ve teşvik programlarıyla sağlanması hedefleniyor.

2017-2023 döneminde 8,47 milyar ABD Doları yatırım gerçekleşti

Belgede yer alan diğer bilgilere göre de 2017-2023 yılları arasını kapsayan I. Ulusal Enerji Verimliliği Eylem Planı ile belirlenen adımlar sayesinde 2017-2023 yılları arasında gerçekleşen yatırım miktarı 8,47 milyar ABD Doları olarak gerçekleşti ve 44.880 yeni istihdam sağlandı.

Bu yatırımlar sayesinde Türkiye’nin enerji tüketiminde 24,6 MTEP tasarruf sağlanırken, emisyonları da 68,62 milyon ton CO2 eşd. miktarında daha az gerçekleşti.

Bununla birlikte bu dönemde devreye giren yatırımların 2033 yılı sonuna kadar sağlamaya devam edeceği tasarrufun parasal karşılığının da 30,2 milyar ABD Doları olması bekleniyor.

Türkiye’nin Enerji Verimliliği 2030 Stratejisi ve II. Ulusal Enerji Verimliliği Eylem Planı’nda belirlenen hedefler şu şekilde sıralanıyor;

YATAY KONULAR

Y1-Enerji Yönetim Sistemlerinin Kurulması ve Etkinliğinin Artırılması

• Enerji yöneticisi bulundurmakla yükümlü bina, endüstriyel işletme ve elektrik üretim tesislerinde enerji yöneticisi görevlendirme ve ISO 50001 Enerji Yönetimi Sistemikurulumu süreçlerinin tamamlanmasına yönelik izleme ve denetim faaliyetleri yürütülecektir.

• Organize sanayi bölgelerinde Enerji Yönetim Birimi’nin ve ISO 50001 Enerji Yönetim Sistemi’nin kuruluşu tamamlanacaktır.

• Bina ve endüstriyel işletmelerde zorunlu enerji etütlerinin tamamlanmasına yönelik izleme ve denetim çalışmaları yürütülecektir.

• 100 MW ve üzeri kurulu güce sahip santrallerde ISO 50001 Enerji Yönetim Sistemi’nin kurulmasına yönelik olarak izleme ve denetim faaliyetleri yürütülecektir.

• Sektörlerde yetkin insan kaynağının geliştirilmesine yönelik hedefler doğrultusunda enerji yöneticilerinin kapasitelerini geliştirmek için her yıl eğitim düzenlenecektir.

• Yeşil dönüşüm çalışmaları veya sürdürülebilirlik odağında (kaynak verimliliği, döngüsel ekonomi, simbiyoz, sera gazı emisyon hesabı, ETS ve karbon fiyatlandırma vb.) faaliyetler içeren projelerde enerji yöneticilerinin sürece dahil edilmesi için adımlar atılacaktır.

• Enerjinin etkin kullanımını yerinde denetlemek için yürütülen faaliyetlerin sıklığı artırılarak yaygınlaştırılacaktır.

Y2-Enerji Verimliliği Finansman İmkanlarının Geliştirilmesi

• Doğrulanmış enerji verimliliği yatırımlarını fonlayan finans kuruluşlarının bu yatırımların parasal toplamı kadar bir tutarı zorunlu mali karşılıklardan istisna etmeleri sağlanacaktır.

• İklim finansmanına yönelik kaynakların sektörel (sanayi, bina, ulaşım vb.) enerji verimliliği uygulamalarında kullanılması sağlanacaktır.

• Detaylı ihtiyaç, uygulama, yönetim tanımlamalarından sonra enerji verimliliğine yönelik finansal imkanların oluşturulması için gerekli mevzuat düzenlemeleri yapılacaktır.

• Enerji verimliliği projelerinde sağlanacak tasarrufların bankalardan kullanılacak finansman için teminat olarak sayılmasına yönelik düzenleme yapılacaktır.

• ETS’den elde edilmesi muhtemel gelirlerin enerji verimliliği yatırımlarının finansmanında kullanılması sağlanacaktır.

Y3-Enerji Verimliliği Yatırım Ortamının Geliştirilmesi

• Enerji verimliliği yatırımları için performans garantisi ve sigorta yapısının geliştirilmesi çalışmaları yürütülecektir.

• EPS kapsamında yürütülecek projelerde ESCO’ların bilançolarındaki yükümlülüklerin değerlendirilmesi için mevzuat değişikliği çalışmaları yürütülecektir.

• Türkiye’de yenilenebilir enerjiyi desteklemek üzere kurgulanmış Yenilenebilir Enerji Kaynakları Destekleme Mekanizması’nın (YEKDEM) bir benzeri olan Energy Saving Feed-In Tariff (ESFIT) mekanizması incelenecek ve Türkiye’ye uyarlanabilirliği için araştırmalar yapılacaktır.

Y4-Enerji Verimliliği Projelerinin Enerji Verimliliği Yarışmaları ile Desteklenmesi

• Yarışmaların düzenlenmesine yönelik mevzuat ve teknik altyapı oluşturulacaktır.

• Oluşturulacak bütçe çerçevesinde yeşil ve yenilikçi hedefler doğrultusunda enerji verimliliği yarışması düzenlenecektir.

Y5-Enerji Verimliliği Portalının Net Sıfır Hedefleri Doğrultusunda Geliştirilmesi

• Güncellenen Enerji Verimliliği (ENVER) Portalının daha etkin kullanılabilmesi için tanıtım faaliyetleri yürütülecek ve sektörel karbon nötr yol haritalarında kullanılmak üzere kıyaslama ve raporlama modülleri geliştirilecektir.

• Kıyaslama çalışmalarının kapsamı genişletilerek yaygınlaştırılacaktır.

• Nihai sektörlerde enerji verimliliği göstergeleri belirlenecek ve sektörel bazda elde edilen tasarrufların takip edilmesi ve raporlanması sağlanacaktır.

Y6-Farkındalık, Eğitim ve Bilinçlendirme Faaliyetlerinin Yürütülmesi

• Hane halkında bilinç endeksi yüksek-alt seviyeye çıkarılacaktır.

• Enerji verimliliği ile ilgili teknolojik gelişmeler ve başarılı uygulamalar hakkında bilgilendirme yapılması amacıyla, son kullanıcıların; çevrimiçi kurslar, öğrenim materyalleri, kılavuzlar, oyun ile öğrenme, çevrimiçi konferanslar gibi farklı eğitim araçlarına ulaşabileceği bir dijital eğitim platformu oluşturulacaktır.

• Farkındalık, eğitim ve bilinçlendirme faaliyetleri; hedef kitle odaklı olarak, bir bütün halinde, etkinlik seviyesi ölçülerek, yıllık olarak gözden geçirilecek şekilde planlanacak ve yürütülecektir.

• Erken dönem öğrenmenin kalıcı etkileri göz önünde bulundurularak okul öncesi ve ilkokul çağındaki öğrencilere yönelik enerji verimliliği farkındalık oluşturma çalışmaları yürütülecektir.

• Enerji verimliliğine yönelik beceri ve kazanımlar, meslekî ve teknik ortaöğretimde uygulanan alan ve dallara ait öğretim programlarına ve ders materyallerine dâhil edilecektir.

• Enerji verimliliği kültürünün toplum genelinde yaygınlaşması için bireylerde davranış değişikliği yaratmaya yönelik kampanyalar düzenlenecektir.

• Enerji verimliliğine yönelik dersler lisans ve lisansüstü eğitim müfredatına dahil edilecektir.

• Organize sanayi bölgelerinde Enerji Yönetim Birimleri aracılığıyla farkındalık artırma çalışmalarına devam edilecek ve OSB’lerin birbirleriyle bilgi paylaşımına yönelik faaliyetleri desteklenecektir.

• KOBİ’lere yönelik temel enerji verimliliği tedbirlerini içeren broşür vb. materyaller KOSGEB ile işbirliği içerisinde hazırlanacaktır.

• Enerji verimliliği danışmanlık (EVD) şirketlerinin kapasitelerini geliştirmek üzere iyi uygulama örneklerinin tanıtıldığı ve vaka örneklerinin tartışıldığı teknik eğitimler düzenlenecektir.

• Ölçme ve doğrulama sistemleri yaygınlaştırılacak ve sertifikalı uzman sayısı artırılacaktır.

Y7-Kamuda Sürdürülebilir İşletme ve Satın Alma Yaklaşımının Benimsenmesi

• Kamu İhale Mevzuatı’nın sağladığı “satın alma maliyeti” yerine “ömür boyu maliyet” bazlı karar verilmesi imkânının daha fazla kullanılabilmesi için bilinçlendirme çalışmaları yürütülecektir.

• Karbon ayak izi düşük ürünlerin yaygınlaştırılması için ömür boyu maliyet hesaplama metodolojisine yönelik kapasite geliştirme eğitimleri düzenlenecektir.

• Kamu alımlarında ve yapım işlerinde enerji verimliliğini önceliklendiren satın alma yöntemlerinin benimsenmesine yönelik çalışmalar yaygınlaştırılacaktır.

Y8-Enerji Verimliliği Yükümlülük Programı’nın Geliştirilmesi

• Ülkemizin iklim hedefleriyle uyumlu bir yaklaşımla enerji (elektrik, doğal gaz, petrol) dağıtım ve/veya tedarik şirketlerine yönelik olarak enerji verimliliği yükümlülükleri tanımlanacaktır.

• Elektrik dağıtım ve/veya tedarik şirketlerine getirilecek enerji verimliliği yükümlülüğü bir kalite performans kriteri olarak tanımlanacaktır.

• Yükümlülük sisteminde beyaz sertifika piyasasının uygulanmasına yönelik bir pilot çalışma gerçekleştirilecektir.

Y9-Isı Pompası Kullanımının Yaygınlaştırılması İçin İdari Tedbirler Alınması

• Isı pompası uygulamalarının yaygınlaştırılmasına yönelik fizibilite, eğitim ve farkındalık artırma çalışmaları yürütülecektir.

• Binalarda ve sanayide ısıtma ve soğutma talebinin belirlenmesi için etütler yapılacak ve ısı pompası uygulama potansiyeli araştırılacaktır.

• CBS tabanlı ısıtma ve soğutma dijital haritası (jeotermal, güneş vb. yenilenebilir ısı arz kaynakları dikkate alınarak) hazırlanacak ve ısı pompasının potansiyel kullanım alanı bölgeleri belirlenecektir.

Y10-Enerji Verimliliğinin Artırılması İçin Ar-Ge Faaliyetlerinin Güçlendirilmesi

• Güncellenmiş ve yükseltilmiş iklim hedefleri doğrultusunda Ar-Ge desteklerine yönelik mevcut kriterler gözden geçirilerek enerji verimliliğinin önceliklendirilmesine devam edilecektir.

• Akıllı ve dirençli kentlerin geliştirilmesine destek sağlayacak akıllı ulaşım sistemleri başta olmak üzere yenilikçi Ar-Ge projelerine öncelik verilecektir.

• Elektrik dağıtım sektöründe tamamlanan Ar-Ge projelerinden dağıtım kayıplarının azaltılmasına yönelik olanlar incelenecek ve iyi örneklerin yaygınlaştırılması sağlanacaktır.

• Rüzgar Enerji Santrali (RES) ve Güneş Enerji Santrali (GES) bileşenleri ile batarya depolama ekipmanlarındaki malzemelerin geri dönüşüm potansiyelleri ve dönüşüm sonrası ortaya çıkan malzemelerin ekonomik değeri analiz edilecektir. Kazanılacak materyallerin ilave madencilik ve üretim faaliyetinden kaçınılması sayesinde sağlanacak enerji tasarrufu hesaplanacaktır.

• Elektrik ve Doğal Gaz Dağıtım Şirketlerinin Araştırma, Geliştirme ve Yenilik Faaliyetlerinin Desteklenmesine İlişkin Usul ve Esaslar kapsamında EPDK tarafından seçilen Ar-Ge projelerinde dağıtım şebekesinde enerji verimliliğini artırmaya yönelik projelere öncelik verilecektir.

• Enerji yoğunluğu yüksek batarya teknolojileri gibi yeni nesil enerji ve ulaşım sistemlerindeki teknolojik kabiliyetler ve yatırımlar artırılacaktır.

BİNA VE HİZMETLER SEKTÖRÜ

B1-İnşaat Sektöründe Kullanılan Enerji Verimli Malzeme ve Teknolojilere İlişkin Uygulama Kapasitesinin Artırılması

• Bina Sektörü Enerji Verimliliği Teknoloji Atlası’nın ihtiyaçlar doğrultusunda güncellenmesi ile birlikte kamusal farkındalığın artırılması sağlanacaktır. Bu kapsamda cihaz, ekipman ve binalara yönelik minimum enerji performans kriterlerine ve binalara yönelik başarılı uygulamalara ilişkin bilgilerin yer aldığı bir kılavuz yayınlanacaktır.

• Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı birim fiyat kitabına ihtiyaçlar doğrultusunda enerji verimli teknolojiler ve yenilenebilir enerji teknolojileri dâhil edilecektir.

• Kamu binalarının mimari, elektrik, otomasyon, mekanik ve iklimlendirme projelerinin bölgeye özgü özellikler ve iklim koşullarına göre hazırlanması için enerji verimliliği odaklı bilinçlendirme çalışmaları yapılacaktır.

• AYM öngörüleri doğrultusunda güçlendirilmiş döngüsel ekonomi, ekolojik tasarım ve ürün pasaportu gibi yeni gelişmeler izlenecek ve inşaat malzemelerinin üretim ve kullanım aşamalarına yönelik kapasite geliştirme çalışmaları yürütülecektir.

• Çevresel Ürün Beyanı ve standartlara uygun uçucu organik bileşen (UOB) salım değerlerine sahip yapı malzemesi üretimi, uygulanması ve bertarafı konusunda bilinçlendirme çalışmaları yürütülecektir.

B2-Binalarda Enerji Verimliliği Potansiyeline Yönelik Detaylı Analiz Çalışmaları Yürütülmesi

• Farklı bina tipolojileri ve hizmet alanları için enerji etütleri gerçekleştirilecektir.

• Etüt raporları analiz edilerek farklı tipolojilerde güncel enerji verimliliği potansiyeli hesaplanacaktır.

• Farklı bina tipolojilerine ve hizmet alanlarına yönelik kıyaslama çalışmaları gerçekleştirilecektir.

B3-Kamu Binalarında Enerji Verimliliğinin Geliştirilmesi ve Enerji Dönüşümünün Sağlanması

• Kamu binalarında EPS’nin daha yaygın uygulanabilmesi için teknik, idari ve finansal altyapı güçlendirilecektir.

• Enerji yöneticisi atamaları, ISO 50001 Enerji Yönetim Sistemleri’nin kurulması, EKB’lerin alınması ve zorunlu enerji etütlerinin tamamlanmasına yönelik izleme ve denetim çalışmaları yürütülecektir.

• Enerji yöneticisi görevlendirmekle yükümlü kamu binalarında 2030 yılına yönelik tanımlanan %30 enerji tasarruf sağlama hedefine ulaşılacaktır.

• Yeni projelendirilecek kamu binalarında tasarım önceliklerinin yer aldığı kılavuz ve kontrol listeleri hazırlanacak, bina yapım süreçlerinde Bütünleşik Bina Tasarımı (BBT), Bina Enerji Modelleme (BEM), Bina Yönetim Sistemi (BYS) ve Bina Bilgi Modelleme (BIM) yaklaşımları dikkate alınacaktır.

• Valilik bünyelerinde kurulan enerji yönetim birimlerinin etkinliği artırılacak ve burada görev yapan enerji yöneticilerinin yetkinlikleri geliştirilecektir.

• Kamu kurum ve kuruluşlarına ait binalarda veri merkezlerinden kaynaklı elektrik giderlerinin azaltılmasına yönelik enerji verimliliği faaliyetlerinin hayata geçirilmesi için pilot bir proje yürütülecektir.

B4-Belediye Hizmetlerinde Enerji Verimliliğinin Artırılması

• Belediye hizmetlerinde zorunlu enerji verimliliği etütleri yaptırılması ve önlemlerin uygulanması sağlanacaktır.

• Büyükşehir belediyeleri ile nüfusça büyük il ve ilçe belediyeleri öncelikli olmak üzere belediyelerin ISO 50001 Enerji Yönetim Sistemi Belgesi almaları ve teknik kapasite geliştirilmesi konularında çalışmalar yürütülecektir.

• Belediyelerin su hatlarında kayıp-kaçak oranını düşürmek ve enerji verimli ekipman dönüşümünü sağlamak üzere önlemler (pompaların otomasyonu/revizyonu ile basıncın kontrol edilmesi, altyapı yenilenmesi, izleme sayaçlarının artırılması vb.) alınması için bir program yürütülecektir.

• Atık su arıtma tesislerinde kıyaslama çalışmaları yürütülerek iyi uygulama örnekleri paylaşılacaktır.

• Belediye hizmetlerinde enerji verimliliğinin artırılmasına yönelik faaliyetlere iklim eylem planlarında yer verilecektir.

• Yerel yönetimlerin enerji verimliliğine ve yenilenebilir enerjiye yönelik projelerine, talepte bulunulması ve finansal kaynakların elvermesi halinde İLBANK tarafından destek sağlanacaktır.

B5- Mevcut Binaların Rehabilitasyonu ve Enerji Verimliliğinin Geliştirilmesi

• Bilinçlendirme çalışmaları yürütülecek, farklı bina tipolojilerine ve teknolojilere göre kılavuz veya kontrol listeleri hazırlanacaktır.

• Zorunlu enerji etütlerinin izleme ve denetim faaliyetleri yürütülecektir.

• Sektör özelinde (hizmet vb.) kıyaslama çalışmaları yürütülecektir.

• 2053 yılı net sıfır hedefi kapsamında yapısal güçlendirmeleri de içerecek şekilde kapsamlı bir bina iyileştirme planı hazırlanacaktır.

• Hizmet binalarında enerji verimliliğini özendirmek için bir proje yarışması düzenlenecektir.

• VAP destekleriyle hizmet sektöründe yer alan binaların kapsamlı rehabilitasyonu hızlandırılacaktır.

• Isı pompası kurulumunun yaygınlaştırılması için teknik çalışmalar yürütülecektir.

• Mevcut konutlar için sunulan yalıtım kredi imkânı gözden geçirilecek ve programın etkinliğinin artırılması sağlanacaktır. Ayrıca, diğer enerji verimliliği sağlayan ekipman ve teknolojilerin ilgili kredi imkanlarından yararlanmasına yönelik çalışmalar yapılacaktır.

• Gayrimenkul ilanlarında yapının EKB bilgisinin eklenmesi ve gayrimenkul sektöründeki sivil toplum kuruluşlarıyla işbirliği yapılarak bilincin artırılması sağlanacaktır.

B6-Merkezi ve Bölgesel Isıtma/Soğutma Sistemlerinin Kullanımının Özendirilmesi

• Yeni ve mevcut binalar ve yerleşim birimleri için verimli ısıtma-soğutma odaklı teşvik programları araştırılacaktır.

• Bölgesel ısıtma sistemlerinde varsa bölgede bulunan jeotermal potansiyelden ve sanayi ve güç üretim tesisi kaynaklı atık ısılardan azami ölçüde faydalanılacaktır.

• Yerel yönetimlerle gerçekleştirilecek işbirliği programları kapsamında ısı haritalandırılması çalışmalarının yürütülmesi ve yeni yerleşim bölgelerinde düşük karbonlu ve enerji verimli bölgesel ısıtma ve soğutma sistemlerinin yaygınlaştırılması sağlanacaktır.

• Sıcak iklim bölgelerinde verimli ve düşük emisyonlu soğutma sistemleri yaygınlaştırılarak merkezi soğutma imkanları değerlendirilecektir.

B7-Sürdürülebilir Yeşil Binalar ile Yerleşmelerin Belgelendirilmesinin Özendirilmesi

• Bina ve yerleşmelerin Ulusal Yeşil Bina/Yerleşme Sertifikası’na sahip olması özendirilecek ve bilinçlendirme çalışmaları yürütülecektir.

• Kamu binalarının özel sektöre örnek teşkil edecek şekilde belgelendirilmesi sağlanacaktır.

• Her yıl sertifikalarda belirlenen sonuçları doğrulamak için alan araştırması çalışması yürütülecektir.

• 2026 yılından sonra inşa edilecek ve toplam inşaat alanı 10.000 m2’nin üzerinde olan yeni kamu binalarının yeşil bina sertifikalı olması sağlanacaktır.

B8-Yeni Binalarda Minimum Enerji Performans Kriterlerinin Artırılması

• Genel şartnamelerde Geçerlilik Denetimini (Commissioning); test, ayar ve dengeleme (TAD) konusunda yetkili/sertifikalı gerçek/tüzel kişiler tarafından yapılan TAD süreçlerini kapsayacak şekilde tanımlayıcı ve yaygınlaştırıcı hususlara yer verilecektir.

• 2030 yılına kadar yaklaşık sıfır enerjili bina kriterleri gözden geçirilecektir.

B9-Binalarda Yenilenebilir Enerji Kullanımının Yaygınlaştırılması

• Yenilenebilir enerjinin ve yeni teknolojilerin faydalarına yönelik farkındalık artırma programları yürütülecektir.

• Yenilenebilir ısı ve mikrokojenerasyon sistemlerinin kullanımına yönelik düzenlemeler yapılacaktır.

• Neredeyse sıfır enerjili binalarda yenilenebilir enerjinin kullanım zorunluluk oranı yıllar içinde kademeli olarak artırılacaktır.